Balsamedelgran Abies balsamea (L.) Mill.

Balsamedelgran blir eit opptil 25–30 m høgt tre. Unge stammar har grå bork. Unge kvistar er trinne, grå, gulgrå eller gulbrune, og har grå eller brune hår. Knoppane har svært mykje harpiks. Nålverket er mørkgrønt på oversida. Nålene sit ikkje i fire tydelege rekkjer. Dei står horisontalt og rett ut på undersida av kvisten, men er meir oppbøygde på oversida og dekkjer kvisten. Nålene er 1,5–2,5 cm lange, tjukke og butte eller litt utranda. Oversida av nålene er mørkgrøn med opptil 3 korte, avbrotne striper av spalteopningar mot spissen. Undersida av nålene har to kvite band, kvart med 4–8 striper med spalteopningar. Nålene har mediale harpikskanalar. Konglene er 4–8 cm lange. Balsamedelgran spreier pollenet om våren og er vindpollinert. Frøa har vengje og er hovudsakleg vindspreidde.

Balsamedelgran er diploid med grunntal x = 12 og kromosomtalet 2n = 24.

Balsamedelgran er innført som skogstre og prydtre i Noreg. Arten vart først rapportert som forvilla i 1960 (Nedkvitne 1960), men han er kjend som frøberande frå 1850, og ein kan rekne med at han forvilla seg mykje tidlegare enn 1960. Balsamedelgran er bufast og i auke, men er truleg mykje oversett. Arten er no kjend som forvilla frå Oslo, Akershus, Hedmark, Oppland, Buskerud, Vestfold, Vest-Agder, Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal (mogelegvis) og Sør-Trøndelag. Hovudutbreiinga er frå nemoral til sørboreal sone.

Balsamedelgran har ei stor utbreiing som heimleg i USA og Canada frå Newfoundland i aust til Alberta i vest. På heimtraktene sine har balsamedelgran ei vid økologisk spennvidde og veks til dømes på torvmyr, våtmark, flommark og gammal kulturmark.

Balsamedelgran er på sine heimtrakter utøvar av eit merkeleg fenomen som blir kalla, om ein omsett direkte frå engelsk, “bartrebølgjer”. Når trea blir om lag 60 år gamle, er dei så store og tette at dei får mangelfull tilgang til lys og næringsstoff, noko som inneber at dei døyr. Dette gjev lys og næring til nye frøplantar som veks seg store, til dei døyr om lag 60 år seinare.

Systematisk høyrer balsamedelgrana til seksjonen Balsamea, ei gruppe med åtte artar i Aust-Asia og Nord-Amerika, og i alle fall seks av desse er dyrka og forvilla i Noreg. Balsamedelgran Abies balsamea og fjelledelgran Abies lasiocarpa frå Nord-Amerika, og koreaedelgran Abies koreana, sakhalinedelgran Abies sachalinensis, sibiredelgran Abies sibirica og veitchedelgran Abies veitchii frå Aust-Asia. Gruppa har fleire fellestrekk. For det første har knoppane mykje harpiks. For det andre står ikkje nålene i tydelege rekkjer. For det tredje er nålverket reint grønt på oversida av di at nålene berre har nokre få eller manglar spalteopningar på oversida, med unnatak for Abies lasiocarpa der nålverket oftast er grågrønt eller blågrønt på grunn av fleire spalteopningar på oversida. Artane i seksjonen Balsamea er dei som det er mest vanskeleg å skilje frå kvarandre i slekta Abies.

Solstad H og Elven R. Balsamedelgran Abies balsamea (L.) Mill. www.artsdatabanken.no/Pages/285848. Lasta ned <dag.månad.år>.